Cortisol is een stresshormoon waar je niet zonder kunt, maar waarvan een te hoog gehalte ook tot problemen kan leiden. Net als adrenaline (een ander stresshormoon) heeft je lichaam cortisol nodig. Wanneer het lichaam stress ervaart, maakt het eerst adrenaline aan en in de volgende stap cortisol. Beide worden aangemaakt in je bijnieren.
Adrenaline en cortisol
Beide zijn super handig. Adrenaline heb je nodig wanneer je supersnel moet reageren, bijvoorbeeld wanneer je moet uitwijken voor een auto die niet stopt voor het zebrapad. Of wanneer er een dier op de weg loopt en je plots moet uitwijken. In dergelijke gevallen is het heel wenselijk dat het lichaam snel in actie kan komen. Adrenaline zorgt ervoor dat je extreem snel kunt reageren als dat nodig is.
Cortisol maakt het juist mogelijk om voor langere tijd alert te blijven. Waar adrenaline dus voor een korte, soort van energie shock, zorgt. Zorgt cortisol ervoor dat je niet alleen dat ene korte moment alert kunt zijn, maar dat je een langdurige periode met stresssituaties om kunt gaan. Dat je een poosje voor meer dan 100% en misschien zelfs wel voor 120% kunt presteren. Het is dan ook niet gek dat je extra kans hebt op een burn-out wanneer je te veel cortisol aanmaakt. Hierover later meer.
Cortisol je redder in nood.. of niet?
Je kent het wel, er komt een flinke deadline op je werk aan en je hebt al je energie voor een langere periode nodig om optimaal te presteren. Je merkt dat je het zo graag wilt, dat je lichaam ook meer aan lijkt te kunnen. Je zet alles op alles en het lukt je om de deadline te halen, en je bent nog super tevreden ook. Maar, de dagen/weken daarna voel je wel dat het zijn tol geëist heeft. Je kon voor een langere periode optimaal presteren, maar nu lijk je wel extra uitgeput. Alsof je jouw reserves verbruikt hebt in een kortere tijd.
Terug naar cortisol
Cortisol bereidt je voor om langere tijd hard te kunnen werken en beter te kunnen presteren, hierdoor verhoogt het ook je hartslag. Doordat het je hartslag verhoogt, kan je zuurstof sneller rondgepompt worden door je lichaam. Ook je suikeropname in je spieren wordt verhoogd, je krijgt dus een hogere bloedsuikerspiegel. Door deze extra suiker in je bloed, krijgt je lichaam mer energie waardoor het weer beter kan presteren. Wist je dat cortisol ook je humeur verbetert? Hierdoor kan niets, ook niet je slechte humeur, je meer tegenhouden om dat ene doel te bereiken waar je zo sterk voor gaat. Je hele lichaam staat in de startblokken klaar om actie te ondernemen gedurende een langere tijd.
Gezonde en ongezonde situatie
De uitdrukking gezonde spanning kennen we allemaal. Gezonde spanning zorgt voor een verhoogde hoeveelheid cortisol, waar je beter kunt presteren. Denk bijvoorbeeld aan een sporter die zich klaarmaakt voor een wedstrijd. Of iemand die onderweg is naar een belangrijke toets, klaar voor wat komen gaat. Je lichaam is alert en staat op scherp. Na het spelen van die wedstrijd of het maken van die toets, daalt je cortisol spiegel als het goed is weer naar een normaal niveau. Precies zoals het hoort, doet cortisol in deze situaties zijn werk. Het helpt je presteren/overleven en na de stress neemt het weer af tot gezonde hoeveelheden. Cortisol is een prachtig proces, het helpt je presteren ondanks de druk die je eigenlijk voelt en zonder stress te ervaren.
Is cortisol dan slecht voor je?
Een beetje verwarrend is het natuurlijk wel. Je hebt cortisol nodig in bepaalde situaties, maar te veel cortisol voor een lange periode kan zorgen voor klachten. Is cortisol dan positief of negatief? Eigenlijk kun je het zo stellen. In gezonde situaties waarbij het je helpt te presteren of voor langere tijd in te spannen, is het positief. Wanneer je dit voor een (te) lange tijd ervaart en zich uit in stress, dan zijn de waarden cortisol te hoog en kan het als negatief ervaren worden. Wanneer het lichaam voor een langere tijd geen een rust ervaart, dan blijft herstel ook uit. In een periode van stress, wordt er namelijk minder aandacht gegeven aan andere, hele belangrijke, processen in het lichaam.
Wat zijn de gevolgen van langdurig een te hoog cortisol gehalte?
Een te hoog cortisol gehalte voor een langere tijd, geeft aan je lichaam eigenlijk een seintje door dat je aan het 'overleven' bent. Doordat je lichaam in deze overlevingsmodus zit, wordt er minder tot geen aandacht gegeven aan andere processen in het lichaam. Hele belangrijke processen, zoals het verteren van je voeding. Maar ook minder belangrijke processen (zo ziet je lichaam het), zoals het onderhouden van de huid van je gezicht. De aandacht gaat uit naar belangrijke dingen, overleven! Een langdurig te hoog cortisol gehalte kan zich uiten in de volgende dingen:
- Veroudering, je lichaam stelt andere prioriteiten en geeft daardoor minder aandacht aan jouw mooie huidje. Makes sense, toch? De energie gaat naar belangrijkere dingen dan de vernieuwing en opbouw van cellen. Onder invloed van stress beschadigen en verouderen cellen dus sneller. Het liefste wil jij natuurlijke dat alle processen doorgaan, maar zo werkt je lichaam nou eenmaal niet.
- Darmklachten, omdat je lichaam aan het overleven is, wordt er bloed onttrokken aan de spijsverteringsorganen. Dit kan leiden tot buikpijn, diarree of juist tot verstopping. Darmklachten zorgen ook weer voor huidklachten. Lees vijf tips om je darmen gezond te houden, waarvan één tip dus al bekend is: verminder stress.
- Vermoeidheid, je bent op. Vermoeidheid is nog zacht uitgedrukt, want met één power nap of nachtje slaap los je het niet direct op. Het woord uitputting is toepasselijker. Je lichaam heeft veel te lang voor meer dan 100% gefunctioneerd, waardoor alle lichamelijk en ook mentale reserves op zijn. Je merkt dat je minder goed kunt functioneren.
- Minder gevoelige hippocampus, door het 'krimpen' van de hersenen. Het krimpen van de hersenen klinkt heftig. We bedoelen hiermee dat door een te hoog cortisol gehalte voor een langere tijd, de hippocampus minder gevoelig wordt. Iets wat je wilt voorkomen. De hippocampus is een belangrijk deel van de hersenen. Het reguleert de productie van cortisol aan de hand van de situatie. Ook speelt het een rol bij de opslag van informatie en het geheugen. Doordat de hippocampus ontregeld raakt, ontregeld ook de productie van cortisol. Het gevolg hiervan is dat emotionele en lichamelijke schade groter kan worden.
- Overgewicht, door de aanmaak van insuline door je lichaam. In bovengenoemde positieve situaties is dit wenselijk. Cortisol zorgt namelijk dat er meer insuline in je lichaam gemaakt wordt, waardoor suikeropname in je spieren verhoogt wordt en je dus meer energie ervaart. Als het goed is heb je deze energie nodig voor een korte periode van inspanning. Wanneer deze energie niet verbruikt wordt, tijdens een langdurige periode van een te hoog cortisol gehalte, dan worden de overschotten opgeslagen in de vorm van vetreserves. Insuline is een hormoon. Insuline zorgt ervoor dat je lichaam glucose kan opnemen in de cellen.
- Problemen met slapen, omdat je lichaam als het ware 'aan' blijft staan. Hierdoor kun je niet in slaap komen, kun je in de ochtend slecht opstaan vanwege vermoeidheid of word je in de nacht vaak wakker en kun je niet meer inslapen. Een cirkeltje welke rond blijft gaan, totdat je je lichaam en geest écht rust geeft.
- Spierafbraak, omdat je lichaam eiwitten uit je spieren nodig heeft om meer energie aan te maken. Zoals eerder benoemd maakt je lichaam meer insuline aan bij stress. Er wordt insuline aangemaakt om meer glucose op te kunnen nemen in de cellen. Om glucose aan te maken, heeft je lichaam eiwitten nodig en dit gaat ten koste van je spiermassa.
- Een depressie kan een gevolg zijn een langdurig hoog cortisol gehalte. Je lichaam gaat namelijk opzoek naar eerdere gebeurtenissen om de situatie zo snel mogelijk op te lossen. Hierdoor kan het voorkomen dat negatieve gedachten langer aanwezig zijn, wat kan resulteren in een depressie.
- Minder goed immuunsysteem, waardoor je vatbaarder bent voor virussen en ziekten. Je immuunsysteem moet erg hard werken voor een langere periode. Dit houdt een keer op, waardoor je merkt dat je vaker ziekt bent.
Luister naar je lichaam en neem je rust voor herstel. Dit doe je dus niet enkel voor een mooie huid, maar ook voor andere belangrijkere processen die even on pause worden gezet wanneer je lichaam langdurig een hoog cortisol gehalte ervaart.
